در این نوشته می خوانید:
سمنتوم یکی از بافت های سخت، فاقد عروق خونی، و حاوی مواد معدنی دندان است که کل سطوح ریشه های آناتومیک دندان را پوشش می دهد. سمنتوم از بخش گردن دندان، واقع در نقطه اتصال مینای تاج دندان (خط طوق دندان) و سمان ریشه آن آغاز می شود و تا اپکس (انتهای ریشه دندان) امتداد دارد. سمنتوم در نقطه اتصال فیبرهایی که دندان را به ساختارهای اطراف آن وصل می کنند واقع شده است. می توان آن را به عنوان یک بافت تخصصی کلسیفیه شده با منشاء مزودرمی تعریف کرد، شکل متفاوتی از استخوان که ریشه آناتومیک دندان را پوشش می دهد. بواسطه موقعیت میانجی آن که خط اتصال بین عاج ریشه دندان و الیاف لیگامان پریودنتال را تشکیل می دهد، سمنوتم به عنوان بخشی از خود دندان شناخته می شود، اما از نظر عملکردی از جمله اجزاء اتصال دندان است.
مشخصه های فیزیکی سمنتوم
میزان سختی سمنتوم دندان یک فرد بزرگسال یا دندانی که به طور کامل رشد کرده است کمتر از میزان سختی عاج آن است. رنگ سمنتوم زرد کم رنگ است و بواسطه تیره تر بودن به راحتی می توان آن را از مینای دندان تشخیص داد؛ اما تا حدودی روشن تر از عاج دندان است. در نتیجه ی لکه هایی که به صورت طبیعی و در اثر حوادث شیمیایی- فیزیکی روی آن ایجاد می شوند، ثابت شده است که سلول های سمنتوم نفوذ پذیر هستند. بر خلاف عاج و مینای دندان، که در آنها تفاوت های قابل مشاهده ای بین پروتئین های موجود در این بافت ها مشاهده می شود، سمنتوم حاوی پروتئین خاصی نیست و در ظاهر حاوی موادی است که با استخوان مشترک هستند و از نظر رشد نیز تحت کنترل عوامل مشابهی هستند.
ترکیبات شییمایی
حدوداً ۴۵ تا ۵۰ درصد سمنتوم یک دندان دائم از مواد غیر آلی و ۵۰ تا ۵۵ درصد آن از مواد آلی و آب تشکیل شده است. مواد غیر آلی آن اساساً شامل نمک های کلسیم هستند. ساختار مولکولی آن هیدروکسی آپاتیت است، که شبیه ساختار مولکولی مینا و عاج دندان و استخوان است. اصلی ترین ماده ی تشکیل دهنده ی مواد عالی، کلاژن است.
انواع سمنتوم
از نظر ساختاری می توان سمنتوم را به: الف) آسلولار، و ب) سلولار، تقسیم بندی کرد. با این حال، از نظر عملکردی هیچ تفاوتی بین این دو وجود ندارد.
سمنتوم آسلولار
سمنتوم آسلولار پیش از سمنتوم سلولار شکل می گیرد و در واقع بخش گسترده ای از آن پیش از رسیدن دندان به سطح اکلوزال شکل گرفته است. این بخش کلسیفیه شده تر است و فیبرهای شارپی بیشترین ماده تشکیل دهنده آن هستند. سمنتوم آسلولار عاج ریشه را از خط طوق دندان تا انتهای ریشه پوشش می دهد، اما اغلب در یک سوم بالایی ریشه وجود ندارد. در این قسمت ممکن است سمنتوم کاملاً از نوع سلولار باشد. سمنتوم آسلولار در قسمت خط طوق دندان از دیگر قسمت ها نازک تر است (۲۰ تا ۵۰ میکرون)، و تا نوک ریشه از دیگر قسمت ها از ضخامت بیشتری برخوردار است (۱۵۰ تا ۲۰۰ میکرون). این سمنتوم حاوی هیچ نوع سلولی نیست. حد آپیکالی حفره پالپ (سوراخ انتهایی در اپکس ریشه که محل ورود عروق و اعصاب به دندان است) توسط سمنتوم احاطه شده است. در برخی دندان ها سمنتوم اندکی تا روی دیواره داخلی عاج دندان امتداد یافته است، که یک آستر برای کانال ریشه تشکیل می دهد.
سمنتوم سلولار
این سمنتوم پس از سمنتوم آسلولار و بعد از رسیدن دندان به سطح آکلوزال شکل می گیرد. این نوع سمنتوم یک سوم آپیکال ریشه دندان را پوشش می دهد، حاوی سمنتوسیت است، کمتر کلسیفیه شده است و بخش اندکی از دندان را پوشش می دهد.
نقش سمنتوم
یکی از مهم ترین عملکردهای سمنتوم اتصال دندان به حفره استخوانی پیرامون آن است که با اتصال فیبر های اصلی کلاژن الیاف لیگامان پریودنتال به سطح ریشه انجام می شود؛ دومین نقش آن این است که با رشد خود جبران مواد از دست رفته دندان را می کند که در نتیجه ساییدگی سطح اکلوزال از بین می روند؛ سومین وظیفه آن این است که با رشد مداوم خود رشد عمودی و لغزش دندان به سمت مزیال را ممکن می سازد. چهارمین عملکرد آن این است که تنظیم مجدد فیبرهای اصلی غشاء پریودنتال را به طور مداوم ممکن می سازد.
اتصال فیبرهای بافت های همبند پریودنتال به سطح دندان، ابزاری است که بوسیله آن اتصال عملکردی بین دندان و بافت های پیرامون آن حاصل می شود. بواسطه جابجایی های فیزیولوژیکال دندان، فیبرها باید پیوسته تعویض شوند. برای حفظ یک ارتباط عملکردی باید پیوسته یک سمنتوم جدید روی سطح سمنتوم قدیمی بوجود بیاید. با شکل گیری مداوم سمنتوم، فیبرهای جدید غشاء پریودنتال به سطح ریشه متصل می شوند و فیبرهای شارپی که شل شده یا رو به زوال می روند پیوسته جایگزین می شوند. از طریق این چرخه، اتصال دندان به بافت های محافظ اطراف حفظ می شود.
اهمیت سمنتوم از نظر بالینی
این حقیقت که سمنتوم در برابر تحلیل مقاوم تر از استخوان است، انجام درمان ارتودنسی را ممکن می سازد. زمانی که دندان با استفاده از ابزار ارتودنسی جابجا می شود، استخوان از سمت مخالفی که تحت فشار واقع شده است جذب می شود و در قسمت تحت فشار استخوان جدید شکل می گیرد. در سمتی که دندان رو به آن جابجا می شود، فشار روی استخوان و سمنتوم برابر است. می توان جذب استخوان و سمنتوم را پیش بینی کرد. با این حال، در درمان دقیق و محتاطانه ارتودنسی اگر جذب سمنتوم اتفاق بیافتد معمولاً به صورت موضعی و اندک خواهد بود. علاوه بر این، با کاهش شدت فشار، این بافت مجدداً ترمیم می شود و بافت همبند پیرامون دندان دست نخورده باقی می ماند. اگر تحلیل و جذب سمنتوم زیاد باشد، می تواند نشان دهنده یک اختلال سیستمیک، احتمالاً اختلال سیستم غدد درون ریز، باشد.
فشار لترال شدید می تواند موجب فشرده شدن بافت همبند پریودنتال بین استخوان و سمنتوم شده و باعث خونریزی، ترومبوز (لخته شدگی خون) و مرگ بافت شود. پس از جذب و تحلیل رفتن بافت های آسیب دیده که با تحلیل استخوان همراه است، ممکن است مجدداً ترمیم صورت گیرد. در پی جذب شدید سمنتوم ممکن است عاج دندان نیز جذب شود. پس از توقف جذب سمنتوم، آسیب به صورت خود به خود بهبود می یابد که با شکل گیری سمنوتم سلولار یا آسلولار و یا هر دو صورت می گیرد.
در صورتی که به دندان ضربه وارد شود، ممکن است بخش های بزرگ یا کوچکی از سمنتوم از عاج دندان جدا شوند. این پارگی بیشتر در نقطه اتصال سمنوتم به عاج دندان رخ می دهد، اما ممکن است در قسمت سمنتوم یا عاج نیز باشد. ترک های عرضی ریشه دندان می توانند با شکل گیری سمنتوم جدید و اتصال مجدد بخش های جدا شده بهبود پیدا کنند.
در صورتی که سمنتوم بخش گردنی ریشه دندان را پوشش ندهد، پس از تحلیل لثه، عاج دندان که بسیار حساس است در قسمت گردن دندان بدون پوشش باقی می ماند. با افزایش سن به تدریج سمنتوم بیشتری بدون پوشش می ماند و با مسواک زدن به تدریج ساییده می شود. در نهایت دندان نسبت به دما، مواد شیمیایی و محرک های مکانیکی حساس می شود.
